Əgər biz, təsviri incəsənətin Intibəh dövründən müasir dövrümüzə qədər olan inkişafını araşdırsaq, gorərik ki, bu incəsənət daha çox demokratiya rneylli inkişaf yolu keçmişdir. Intibah dövrünə qədər Incəsənət, dekorativ-tətbiqi incəsənət istisna olmaqla, ümumJyyətlə dini rituəllərın bir hissəsi olmuşdur və eh-ram atributıkəsının ümumi kontekstindən kənara çıxmamışdır. Intibah dövründə jncəsənət muxtariyyat qazanmaрa başladı, lakin hökmdarlann və o döv-rün elitastnın hakimiyyətindən kənara gxmırdı, əsasən də, şəxsi kolleksiyalarda toplanırdı. Yalnız, fransız inqilabı zamanı sadə xalq kütləsinin Luvra və sonralar muzeylərə çevrilən digər kolleksiyalara hücumundan sonra, incəsənət ümumi kütlələrin sərvətinə çevrildi. incəsənətin daha da demokratikləşməsi dövrü baş-ladi.

 

 

Lakin, etiraf etmək lazımdır ki, əhalinin ən geniş kütlələrinə açıq olmasına baxmayaraq, təsviri inçəsənət, əsasən sənətin zəriftiyini qiymətləndirən "bilikli" və elitar publikaya yaxın idi. Keçən əsrdə "kütləvi mədəniyyətin" yaranması isə qalereyəlarda, müasir Incəsənət muzeylərində nürnayiş etdirilən avanqard incəsənəti geniş xalq kütləsinə qarşı qoyaraq, yüksək və aşaрı mədəniyyətin arasında yenidən sədd çəkdi və bəyaрı zövqün mənfi təsirindən qorunması-na can atdı. Lakin XX əsrin sonunda, dünyada, sosial mədəni vəziyyət köklü dəyişikliklərə məruz qaldı. Cəmiyyət, dahə da mürəkkəb, çoxşaxəli oldu və dəyişkənliklərə, daimi mutasiyalara rnəruz qaldı. Yüksək və aşəрı, elitar və eqaiitar bölgü postmodernizrnlə, və elə həyatın özü ilə əvəz olundu. Media-texnolo-giya dunyasında inqilab və internetin sürətli inkişafı elə yerə gətirib çıxardı ki, planetin sıravi səkini, öz arzusundan və iradəsindən asılı olmayəraq, tv ekranları, komputer və yaxud müxtətif billbordların, monitorlann və reklam atributikəsının sərgiləndiyi şəhərmühiti məkanında, tükənməz mediə axınının tamaşəgsına, istehləkçısına, obyektinə çevrildi. Söhbət bizi və sizi qurbəna çevirən vizual aqres-siyadan gedir. Selə ki, bütün bu media axınları, bizi hər tərəfdən uduraq, total xarakter daşıyır və öz həyatımıza, şəxsi seçimimizə qeyri-tənqidi yanaşan bizi psixoioji rejimdə saxlaməрa yönəldir.

 

Bu situəsiyada müasir incəsənət, ootensial tamaşaçı ilə özünün münasibət strategiyasını dəyişirdi. Yalnız professionət institutlar - qalereya, muzey, Biennale çərçivəsındə qalmaq, ideyaların təsiri baxırnından səmərəti olmurdu. Və o zaman ictiməi incəsənət "Public Art" yarandı. Onun yaranma tarixini müəyyən etmək olduqca çətindir, çünki o, tədricən, tələsmədən, orqanik və pərakəndə şəkildəformalaşırdı. İctimai incəsənətın fcncərəyanlan kimi şəhər heykəllərini, əçq səma altında müxtəlif növ plastik obyektləri adləndırmaq olar.

 

Lakin, bu artefaktlar, hələ insanlar tərəfindən həqiqi bədii əsərlər kimi qəbul edilmJrdi və yoldan ötənlərin nəzərində satdəcə şəhər, urbanizasiya mühitinin bir hssəsi tdi. Ictiməi incəsənətin tanıdığımız ftxrnatda ilkin qıрıtamlanndan, gərək ki, öten əsrin əvvəlində, Sürixdə, dədaistlərin parlaq və qalmaqallı performənsları olmuşdur. Onları artıq "Public incəsənət" anlayışına aid etmək olar, çünki, rəssəmlar incəsənətin küçələrə, meydanlara çıxmasını, incəsənətlə həyatın arasındakı səddin silinməsini və bu qeyri-adi hadisələrın şahidlərini şok etməyi qarşılarında məqsəd qoymuşdular. Bunlar ilk provoka-tiv bədii aksiyalar idi.

 

Yaxud, Yozef Boysun (Joseph Seuys) yaradıcılıрını misal göstərək.Hardansə alınıb - satılan və nümayiş etdirilə bilən art obyektləri deyil, yalnız ideyalan, kon-sepsiyalan, mənələn özünün əsas əsərləri hesab edirdi. Müasirşəmən rolunda çıxış edərək, o, özünün sərgilərini sirrli perfor-manslar kimi keçirirdi. Burada da vizual-istifadənin başlıca məqsədi, mənanın, göndərişin, ismarıcın ötürülməsi, birsözlə tamaşəçı ilə ünsiyyət idi. Bəzən də onun ekspozisiyaları, ümumiyyətlə, ünsiyyət klubunu xatırladırdı. Boysun əsas ideoloji əsəri isə onun "incəsənət geniş anlamda" konsepsiyası və yaxud, oxşar olan, "sosial plastika" nəzənyyəsi, bilavasitə ictimai incəsənətə aid edilrr.

 

Rəssamın əsəri hansısa materiatda deyil, bilavasitə insanların şüuru ilə iş cəmiyyəti dəyişdirmək və bununlə də ictiməi mühitin, özünün gələcək transfor-rnasiyası məqsədi ilə, bütün cəmiyyətin, şüuruna təsiretmək məqsədini dəşı-yır. Maksime demişkən, "şüuru məişət müəyyən edir". Elə bu da tamaşaçı ilə, ictimaiyyətlə Jnstitusiyaların çərçıvəsindən kənar dialoqu, ictimai incəsənətin əsasını təşkil edir.

 

Dəha da artıq desək, ictimai incəsənətı rnüəyyən mənada, müasir incəsənətin ən aktuəl seqmenti adlandırmaq olar. Axı müasir incəsənət, özünün əvan-qard niyyəti ilə həmişə dəha da artıq demokratikləşrnəyə meyl edirdi. Öz məşhurlarına pərəstiş timsalında, ictJmaJ incəsənət, dialoqun, ünsiyyətin ilkin əhəmiyyətini vurрulayıb, xüsusilə kon-septualizmin yaranmasından sonrə, ideya və mənanın maddi formadan üstünlüyünü bəyan edirdi. lctimai incəsənətdə buaspektlər, ən vacib, fundamental hesab edilir. Başqa sözlə desək, ictimai •xəsənətdə müasir Incəsənət, öz gizli maNyyətini üzə çıxarır.

 

İndi sual verək: bəs ictimai incəsənət əsən necə "təsir edir"? Dərhal qeyd t—9-. əi'Hdır ki, belə ıncəsənət obyektı, nacSristisnalarla, dekorativ xarakter daşmır. Bu əsərlər əsasən, hətta, zahiri gönjnüşdən belə estetikliyi ilə cəlb etsə cte, buna baxməyəraq, konseptualdır. Indi isə baxaq nə baş verir...

 

Şəhər rnühiti iki seqmentdən ibarətdir: tamfcinli-statik-memarfıq tikililərindən, Daşqə stasıonər obyektlərdən, əsəbi-cinamık-yıрcam axınlardan, nəqliyyat yerdəyişmələrindən, və, əlbəttə, in-sanlardan. Ihsanlar həmişə küçələrdə, prospektlərdə, meydanlarda hərəkət edərkən hərasa tələsirlər. Hətta, gəzməyə belə çıxandə, onlar, hər hansi şeyin qay-рısı ilə məşрuldurlar. Müasirhəyatın sürəti onları özləri kimi qalməğa qoymur və öz ritmlərindən itələyib çıxarmaqla sosiumun təlaşlı, daim vurnuxan ritminə tabe olmağa məcbur edir. Və təsəvvür edin ki, bu öz ritmindən çıxmış, rnüasir təlaşlı həyatda daim vurnuxan insanın diqqət fokusuna ictirnəi incəsənətin əsəri tuş gəfir.

 

Nə baş verir? Əngəl, hərəkətin dayan-rnası, yavəşıma, durрu. O, aydın görür ki, qərşısına çıxan obyekt, onu əhətə edən ümumi şəhər mühitindən seçilir. Bu art obyektlər, özündə məhz hərəkəti yava-şıdan, ümumiyyətlə, keçən tamaşaçını dayandıraraq, onun qavrayışı və dərkinə səbəb olan, xüsusi bir məna enerjisi toplayır. Əsas məqsəd də eiə budur-ötəniəri saxlaməq, onu təmkinə çaрır-maq, insant, yalnız istehlakçı hesab edən müasir həyatın daрınıq pəncəsindən qoparmaq və əcaib sosiumun passiv təzytqindən qurtarmaqdır. Digərləri isə - əsərin müzakirəsi, dərk olunub-olun-maməsı, qəbul edilib-edilməməsi, işin məzmunu, icra ustalıрı, və s. sonra baş ve-rir... Təkrar edirəm, əsas, ötən tamaşaçı-nın, əsərin enerjisini dərk etməsi, onun id-rakının öz daxili ritminə düşməsinə imkan verən müşahidəçi rejiminə keçməsidir...

 

2012-ci ilin fevralmda Bakıda "012 Bakı Public Art Festivah" adlı layihə çərçivəsində, müxtəlif nəsillərə mənsub azərbaycan rəssamlannın işlərindən ibarət sərgı başlanır.

 

Layihədə 21 rəssamın əsərləri sərgilənəcək. Bu, "YARAT” müəsir incəsənət məkanı" qeyri-hökumət təşkilatj tərəfindən düzənlənən növbəti layihələrdən biridir.

 

Planlaşdınlan işlər, incəsənətin müxtəlif texnikalannda, formalannda və növlərində təqdim edilir: quraşdırma, ətraf mühit, performativ heykəl, fotoeks-pozisiya, mediə müdaxilə, video proyek-siya, və s.

 

Ləyihə, sadəcə bədii yox, bədii-kulturoloji xərakter daşıyır. Ləyihənin tələb və şərtlərinə əsasən, hər bir rəssam şəhərin müəyyən hissəsini: istənilən evı, küçəni, parkı və s. obyekt seçir, Bədii-kulturoloji və hətta tarixi araşdırma apanr, nəticədə, həmin məkanın tarixi və mədəni dəyərini əks etdirən əsər yaranır. etmək lazımdır ki, Bakı tarixində imai incəsənətlə baрlı ilk iri həcmli lədir. Və təsadüfi deyildir ki, o, indi reallaşır. Məsələ burasındadır müasir Bakı sürətlə inkişaf edən və meqapolisdir.

 

Son 10-15 il ərzində landşaftın bəzi inanılmaz dərəcədə dəyişmişdir. d dövr 19-cu əsrin sonunu-20-ci əwəlini çox xatırladır. O zəman "neft" şəhər infrastrukturunun sürətli ina təkan verdi və demək olar ki, onun  gözü qarşısında, qısa zaman ində, şəhər böyüyüb və iri sənaye mədəniyyət mərkəzinə çevrilməyə başladı.

 

Belə sürətli dövrlərdə intelektual ref-tefcsyalara, baş verən proseslərin qavranılmasına tələbat yaranır. Hazırda şəhərin mədəni-tarixi həyatında baş verənlərə diqqət yetirmək çox vacibdtr.

 

"YARAT” Müəsir incəsənət məkanı" qeyri-kommersiya təşkilatı ozünün "012 Bakı Public Art Festivalı" layihəsində, məhz, bu məsələni qərşısına məqsəd qoymuşdur - müasir Azərbaycan rəssamlanna, nəinki bu və ya digər əsəri yaratmaq və onu şəhər məkanına instalyəsiya etmək , həmçinin, öz əsərinin mövzusunu, quraşdırılacağı yerin tarixi aspektləri ilə baрlamaq imkanı yaratmaq.

 

Yəni, dövr dəyişən zaman, müasir incəsənətin bədii-kulturoloji baxımdan araşdırılması göz qabağındadır. Məcazi və konseptual sistem vasitəsilə, bəş verənlərin mahiyyətinə siraət etmək cəhdi bütün şəhər ictimaiyyətinə özünəməxsus "tədqiqatın" nəticələrini təqdim edir. Surada söhbət, layihənin interaktivliyi bərədə gedir. Bu, disiplinlər, körpü, yəni elmin incəsənətlə sıx vəhdətıni yaradan "012 Bakı Public Art Festivalı" layihəsini ekskluziv və unikal edir.

 

Teymur Daimi