5 oktyabr 2011-cI ildə Bakı şəhərində gənc və istedadlı rəssam Aida Mahmudovanın rəhbərlik etdiyi yeni bədü institusiya olan "YARAT" müasir incəsənət məkənı" tərəfindən təşkil edilmiş "Ön söz" adlı sərgi açıldı. Təşkilat ümumi estetik platforma əsəsında birləşən, sadəcə, həmfikir rəssamlardan ibarət bir qrup yox, dəqiq fəəliyyət proqramı olan peşəkar rnədəni institusiyadır. Yeni institusiyənın əsas məqsədi Azərbaycanın müasir rəssamlarma dəstəkdir. Bu Istiqamətdə "YARAT" müasir incəsənət məkanı" sistematik olaraq müxtəlif tədbirlərin keçirilməsini planlaşdırır; istər respublika daxili, istərsə də onun hüdudlarından kənarda müasir Azərbaycan rəssamlarının əsərlərinin sərgisi, festivallann təşkilI, dünya art-səhnəsinin nüfuzlu şəxslərini cəlb etməklə gənc nəstl üçün treninq və master-klasslar, xaricdə Azərbaycan vizuə! incəsənətinin təbliği... yəni təşkilatın press-relizində deyildiyi kimi: "Azərbaycənın müasir incəsənətinin inkişafı və təbliрinə yönəlmiş tədris-təlim tədbirlərinin, həmçinin elmi, sənətşünaslıq və ümumhumanitar konfransların, müasir incəsənət sahəsində məşhur yerli və əcnəbi mütəxəssislər və ekspertləri cəlb etməklə dəyirrni masaların keçirilməsi, müasir incəsənətin elmi-intellektual, nəzəri aspektlərinin inkişafı məqsədi iiə həmin çıxtş, məqalə və rnəruzələrin çapı..." və s. Yəni, gördü-yümüz kimi, yeni təşkilatın planları çox cəsarətli və uzunmüddətlidir.

 

 

 

 

Eyni zamanda hərn də adı çəkilən təşkilatın prezentasiyası hesab edilən sərgidə, əsasən, yeni nəsil rəssamlarının işləri təqdim olunmuşdur. Bu-nunla bərabər, bu rəssamlardan bəziləri çox gənc, hətta cavan nəslə aiddir və əsərlərini ilk dəfə idi ki, ictimaiyyətə təqdim edirdilər. Hələ taməmlan-mamış çoxrnərtəbəli binanın ilk iki mərtəbəsində teşkil edilən sərginin ekspozisiyası peşəkarların, təcrübəli və təcrübəsiz kütlənin diqqətini cəlb etmişdi... Stop...

 

Gəlin dayənaq... Aydmdtr ki, bu mətni elə bu ruhdə davam da etdirmək olardt. Hər hansı növ-bəti mədəni tədbirbarədə məlumət veriləndə, adətən, belə də edirlər. Azərbaycənda bir çox mədəni hadisədən biri haqqında (son zamənlar respublikada rnədəniyyət və incəsənət sahələ-rində kifayət qədər hadisə baş verir} KIV-də quru məlurnat. Arnma bu cür mətnləri oxuyandə məni söhbətin Azərbaycanda bir çoxlarından biri olan adi, sırəvi hadisə həqqında getməsi hissi tərk etmir. Diqqət yetirin, rnən heç də demirəm ki, adi və sıravi mütləq pis anlamını ifədə edir. Sədəcə, ətrafında bu qədər maraqlı hadisələr cərəyan edəndə onların qavrayışı da korşalır və şüurlu şəkildə prioritetlər irəli sürülməzsə, bütün tədbirlər mahiyyət etibarilə eyniləşir, yəni dəyərsizləşir.

 

Budur, mən özümə sual verirəm: "Məgər "Ön söz" müasir incəsənət sərgisi peşəkər və eyni zamanda, quru jurnəlist xatırlaması, yaxud so-nradan tez bir zamanda unudulan (razılaşm ki, her gün nəsə baş verəndə hər şey e!əcə də tez unudulur - porstinforməsiya dövrünün qaçılmaz xüsusiyyəti belədir) geniş (oxu: səthi) jurnalist essesinə layiq görülən sıravi hadisədir?" Cavab birmənəlıdır: xeyr, elə hadisələrdən deyil və onə görə də bu hadisə haqqmda biz tarnamilə fərqli yanaşrna və təhlil metodologiyəsı tətbiq edə-rək, başqa tərzdə danışməhyıq. Məni, sadəcə, bu mətnin müəllifi kimi, məqaləni maksimum maraqlı yazmaрa borclu olduрurn və oxucunun diqqətini cəlb etrnək məqsədilə bilərəkdən intriqə yaratməqda qınaya bilərlər. Bəlkə də belə bir suç-lamada müəyyən rnəntiq də var. Buna baxmayaraq, irəlIdə tədqiq etdiyim predmetə münəsibəti-min təm səmirnI və təbii olduрunu göstərməyə çalışacaрam. Ən azı ona görə ki, sərgıdə iştirak edən rəssamlərın bir çoxunu şəxsən tanıyıram, onlara dərin hörmətim vər, onları istedədlarına görə dəyərləndirirəm və yarədıcılıqlərına ekspert cür də adi olmayan yənəşrna təiəb edir. Odur ki, bu hadisə barədə düşünərkən, aрlıma iik gələn incə və dərin məqamlardan başlayacəрəm... Əgər sonrakı kulturoloji fikirlər sizə, əziz oxucu, həddən artıq təfsilatlı və hətta lüzumsuz görünərsə, cürət edib sizi inandırım kı, siz çox yanılırsınız. Mən məhz bu düşüncələr zamənı yərənan nəticələri daha önərnli səyıram, çünki bu "ikiqat" Hədisənin unikallıрını və dəyərini məhz onlar vurрulayırlar: "YARAT" müasir incəsənət məkanı"nın və "Ön söz" təqdimatı sərgisinin yəranması. Beləliklə, başlayaq.

 

Mən tədbirin təşkilatçıları tərəfindən sosial və "efir" məkanına qeyrı-jradi daxıl edilmiş adların assosiətiv simvolikasından çıxış edəcəyəm - sə-rginin və bu sərgini təhrik edən təşkilatın adların-dan - rnüvafiq olaraq, "Ön söz" və "Yarət" "Ön söz" mətndən Öncə gələndir (bu sozün geniş mənasında, dünyanı də müəyyən mənada mətn kimi təqdim etmək olar). O daım əvvəldə..., ən öndə yerləşir. Sonra isə bütün yerdə qalanlar gəiir...

 

Beləliklə - BAŞLANРIC. Yadda saxlayaq. Bu, olduqca vacibdir.

 

Sonrakı sözə keçək. "Yarat'.' Diqqət yetirin, "yaradıcılıq" yox, "yaradı-cı" yox, "yaradıcılıq məhsulu" yox, məhz -"Yərat'.' Bu, nəsə etrnəyə, yəni yəratməgə çaрı-ran güc impulsu, hərarətli hökmdən başqa bir şey doyil, Bədii təşkilatın adı kimi "Yarat" söz-hökmü ındiki zamanda şox dərin və güclü intuisiyası olan g»nc kreativ insanlar tərəfindən düşünülsə də və (• ıl.ıy.H i|.ııl,n dıınynvı olan bu gənclər tərəfindən rtiıı.ıl ııdılmnsii ıln. iidama ələ gəlir ki, sanki "föv-i|iıll)ıi!^ııı lol(|in"ln ynıanmışdır. Burayə sərginin .nlını   "ı )n mı,'"(ı (l,ı ,ı|,ıvi> rtsək, o zaman radi-Lıl h,r,l,ıın|K ııı -.ıılı ır|iıtııııo <|;)yıtnıalı nlacəрıq... V,ı lı.nıı '.'inıt, ıı.mıı ıl.ı I,i',;|. ıLılın yaıanmasını son derecə maraqlı eden ən əsəs məqam da məhz els bundadır.

 

Radikal Başlanğıcın sirti rejimi nədir? 0, ekspo-zisiya və yeni bədii təşkilətla necə əlaqəlidir? Təxminimə görə, bu rejim, birincisi, yeni məna-ların rəmzi "istehsalı" ilə birbaşə baрlıdır, ikincisi ise, "Yarat" müəsir incəsənət məkanı" artıq adlandırmanın simvolikasına müvafiq olarəq, yeni mənəların mürnkün (!} təzahürü sahəsindədir. Niyə mümkün olan? Çünki bu mənaların təzahürü indi hələ o qədər də aydın və birmənalı deyil və yalnız bu mədəni təşkilətın məqsədyönlü və iradi fəaliyyəti nəticəsində gerçəkləşə biiər. Yalnız gələcək nəticələr əsasındə nəsə bir konkret mühakimə yürüdə biləcəyik. Lakin uşaqların ciddi innovativ sıçrayış etmək şansları qəlmaqdadır və taməmilə reəldır. Ancaq gəlin, rədikal Başlanрıc rejiminin xüsusiyyətiərinə və onun nə ilə nəticələ-nə bilməsinə, aqibətinə qayıdaq.

 

Məsələ bundadır ki, müasir incəsənətdən danışarkən, bir qəyda olaraq, blrbaşa və ya do-layısı ilə orijinallıq, yenilik, innovəsiyə, novatorluq rnövzusuna toxunulur. Axı, keçən əsrdə müasir incəsənət məhz mədənıyyətdə o dövrə qədər məlum olmayan, akademik ənənələri dərməda-рın edən, yeni aləmlərə və naməlum məkənlara can atan misli görünməmiş innovativ formatda - avanqard kimi yəranmışdır. Sonra isə post-modernizmin yaranmasma qədər, XX əsr boyu müasir incəsənətin bütün istiqamətləri innovativ idi, yeniliklər gətirirdi, incəsənət dilıni zənginləşdi-rirdi. Lakin postmodernizmin yaranməsı ilə "yeni" mənalann, eləcə də yeniliyin, unikəllıрın, orijinəl-lıрın yaranma dinamıkası bir qədər zəiflədi, sonra isə tamamilə səngidi. Üzücü təkrarlar dövrü başladı - remikslər, remeyklər... Postmodernizm Öz yaranışı iiə sanki belə bir çarəsiz faktı təsdiq etdi ki, incəsənət aləmində yeniliyin, orijinallıрın, təzəliyin əmələ gəlməsi daha rnümkün deyil və rəssamlara bütün bəşər mədəniyyətinin mövcud olduрu dövr ərzində yaratdıрı saysız-hesabsız vizual materialı yalnız quraşdırmaq qəlır. Ya da istehza qalxənı arxasındə gizlənərək, hamıya və hər şeyə rişxənd etmək. Bu nöqteyi-nəzər hələ də üstünlük təşkil edir. Bir çox "irəli getmiş" mədəniyyət xadimləri müasir incəsənətə biganə-ləşib - "heç bir yenılik baş vermir',' "bütün bunları artıq görmüşük',' "bütün bunlar artıq olrnuşdur" və s. Hətta yaşlı nəsildən mənim də tanıdıрım və xaricdə baş verənləri izləmək imkanına malik o!an kifayət qədər istedədlı bir neçə rəssam sözün həqiqi mənasmda ruhdan düşüb - özlərinə artıq "yeni" heç nə demək mümkün olmədıрmı (həm də üçüncü dünya ölkəsində) təlqin edərək, yaradıcılıрə xitam verrnək və heç nə etməmək qənaətınə gəliblər... Ən maraqlısı isə odur kt, bu cür məрlubluq əhval-ruhiyyəsi çoxları üçün səciyyəvidir. Müəsir modəniyyət aləmində yer alan belə çarəsizfik və mənasızlıq durumunu mən "ədəbsiz müdrikiik" adləndırərdım. Genealoji baxımdan, bu ad Süleyman şahın Bibliyadakı "müdrik" kəlarnlarına aiddir: "bilik qəmi artırır" və "fanilik'.' Bu -qocalann müdrikliyi, bəşəriyyətin digər nümayəndələri, yəni passionar sadəlövhlük və daxili safhq durumunu yaşayən yaradıcı şəx-slər üçün açılən sehrli jmkanlan inadla görmək istəməyən, həyatdan bezmiş ərsızların şübhəli biiiyidir. Belə "bahar" ruhlu şəxslərin xüsusiyyəti ondadır ki, onlar, demək olar ki, həmişə radikal Başlanрıcın ecəzkar rejimində olurlər. Həyətın müxtəiif sahələrində, ocümlədən incəsənətdə, reəl sıçrayışları məhz bu qəbildən olan insanlar edirlər. Möhtəşəm dəyişikliklərin, islshətlann və sosil-mədəni transforməsiyalərın əçarı rnəhz onların əlində olur. Burada mən "qəlbin cavanhрı" fenorneni ilə əlaqəli olən passionar sadəlöv-hlüyün "köklü" rejimi və durumu ilə baрlı dəha bir tarixi-kulturoloji haşiyəyə çıxmaq istərdirn.

 

Qədim Yunanıstanı - bütün Avropa mədəniy-yətinin beşiyini xatırlayaq. Daha konkret desək, Fəles, Anaksimandr, Heraklit, Parmenid və s. bu kirni ruh və fikir nəhənglərinin yazıb-yaratdığı Sokratdan öncəki Yunanıstanı. Bu dövr nə ilə səciyyəvidir? Onunla ki, bu qədim yunan fIlo-sofları çoxəsrlik tarixə malik qədim yunan, babil, xaldey, şumer, qədim hind ... mədəniyyətlərindən sonra birdən-birə dünyanın başlanрıcı məsələlə-rini cəsarətlə gündəmə gətirdilər və son reallıрın təriflərini verrnəyə başladılar, yəni, əsl həqiqəti dəqiq araşdırmaрa cəhd göstərdilər. Belə ki, əgər xatırlayırsmızsa, hələ Fales - " Hər şey Sudur',' Anaksimandr - " Hər şey Oddur" deyirdi və s. Burada qəribə olən nədir? Qəribə olan odur ki, yenə təkrar edirərn, artıq min illərdir ən qüdrətli dini institusiyalar və mənəvi ənənələrin movcud olduрu, vərliрın mənasının bütün məsələlərinin sankı artıq çoxdan təfsilatı ilə tədqiq olunduрu, iş-ləndiyi və həll edildiyi bIr zamanda qədirn dövrün bu intellektuallərı öz "sədəlövh" idraki əməliyyat-larını ortaya qoymaрa cürət etdilər. Adəma elə gəlirdi ki, dünya artıq bir neçə dəfə çoxdan kəşf və dərk edilmişdir. Amma belə deyildi - xüsusı kreativ fərdlərdən ibərət unikal "təbəqə" əmələ gəlir ki, bunlar da öz "sadəlövh" yanəşmaları ilə hər şeyi, Martin Haydegger Böyük ilk Başlanрıc adlandırdıрı, BAŞLANРICDAN başlayaraq, "sıfır" durumuna üz tuturlar. Başqa sözlə, heç kimin aрlı-na belə gəlməyən çox böyük imkanları gizlədən Başlanрıcın ecazkar rejimini aktuallaşdırdıiar. Bu, ikinci nəfəsin əçılmasına, bütün köhnələrin ləрv edildiyi, sanki mental baxımdan "məhvedüdiyi" və hər şeyin yenidən yeni Başlanрıc rejimində olduрu Yeni Il bayramına bənzəyir...

 

Bizirn halda da bu beiədir. Geridə postmoder-nizmlə bitən birçox istiqamət, cərəyan, qrup, institusiya, təşkilat, Ideyalən olən rnüasir incəsə-nətin mÖvcudluрunun onillikləridir... Adama elə gəürdi ki, artıq hər şey açılıb, yenidən kəşf edilib, tanınıb və müasir incəsənət xəritəsində hətta aр ləkələr belə praktiki oləraq qalmayıb. Amma birdən, 2011-ci ildə, Azərbaycanın paytaxtmdə, Bakı şəhərtndə adlarınm simvolikası baxımından Yeni Başlanрıca və, deməü, prinsipial innovasiyaların mümkünlüyünə, yəni yeniliyə və orijinallıрa, əsl novatorluрa iddia edən "Ön söz" adlt debüt sərgisi ilə çıxış edən "Yərat" müəsir incəsənət məkanı" bədii təşkilatı yəranır. Və əgər hər hənsı bir skeptik üçün antik Yunanıstan və müasir Azərbaycanın tutuşdurulması həddindən artıq lovрalıq görünərsə, o zamən onlara mən suəlla cavab verirəm - niyə də yox?!

Lakin bu əbədi skeptiklər yenə də Jkibaşlı və zəh-lətökən suəllarını verəcəklər: remikslər, rimeyklər, bütün forma, əsər, ideya, nəzəri model, inteltek-tual paradiqmaların və s. təkrar istehsal olunduрu postmodernizm dövründə yeni, təzə, həqiqi in-novasiyalar mürnkündürrnü? Bu, gənc rəssamlan növbəti qrafoman, mənasız "velosiped icadına',' təkrarlara və ikinciliyə və, deməli, avamlıрə düçar edən növbəti xəyəl deyil ki? Praqmatik, geniş biliklərə malik, ləkin zəngin həyat təcrübəsindən yorulan yaşlı nəslin "ınnən belə yeni heç nə mürnkün deyil, incəsənət və rnədəniyyət tarixi ümumilikdə artıq bitmişdir',¹ - deyən "ədəbsiz müdriklər" bətkə haqlıdırlar? Mənim cavabım birmənəlıdır: qətiyyən belə deyil! Keyfiyyətcə fərqli bilikvə keyfiyyətcə yeni məna "tsteh-salının" hədsiz-hüdudsuz ehtiyatlarını özündə ehtiva edən Yeni Bəşlənрıc rejirnində HƏR ŞEY MÜMKÜNDÜR! Məsələ yalnız ondadır ki, əsl sıçrayışları və kəşfləri biz hardan gözləyək, çaşqın və savadsızcasmə diqqətimizi yayındırmaqdan yorulmuş baxışlarımızı hansı sərntə yönəldək? Nəyi nəzərdə tutduрumu izah edirərn.

 

Budur, "Ön söz" sərgisində oldum. Müasir incə-sənətin növlərı nöqteyi-nəzərindən sanki burada yeni heç nə yox idi - heykəttarəşlıq obyektləri, videoinstallyəsiyalar, fotolar, müasir rəsmlər, 3D qrafika... "Ədəbsir müdriklər" demişkən, "hə, uşaqlar, buniar hamısı artıq olmuşdur...'.¹ Yəni instəllyasiyalar, video, foto, xüsusən də rəsrnlər... Və burada mən fikrimi ona yönəldirəm ki, axı, incəsənətdə mövcud olan bu cür ədəbsiz rnövqe-nin konkret səbəbi var. Başqa sözlə, bu, məşhur kanadalı filosof, sosioloq və rnedia mədəniyyət nəzəriyyəçisi Marşal Maklüenin "mediə is the rnessage" - "media - məfurnatdır" əfsanəvi kəlamına aparıb çıxardır. Media vasitə ilə məlu-matı müəyyən qədər haqlı olaraq eyniləşdirən bu kəlam, digər tərəfdən, rnüasir incəsənətin bir çox "istehlakçısı"nın təfəkkürünə həlledici təsir göstərdi. Birincisi, o, diqqəti incəsənətin keçici olan keyfiyyət əspektinə -tarnaşaçımn novatorluрa olan səngiməyən ehtiyacını təmin etmək məqsədilə daim yeniləşməli olan texnoloji formalara yönəltdi. Ikincisi, məlum oldu ki, incə-sənət əsərinin özündə əsas intellektual kontent, müəllifin məlumatı yox, ünsiyyət forması kimi, ötürmənin texniki forması, media formanın özüdür, məsələn, installyasiya, foto, vjdeo, TV, kompüterdir. Başqə cur ifadə etsək, kanadalı müdrikin əxlaq qaydası nöqteyi-nəzərində əsas olan rəssamın konsepsiyası /ideyası/ messeci yox, bu incə "fikir-formaların" medial daşıyıcısı-dır, deyək ki, əvvəllər kətan, kəрız, boya olduрu kImi. Onda, həqiqətən, bu rnəntiqə görə, sərgiyə gəlib, incəsənətin və media forınəlann eyni növlərini görürüksə, o zəman bizdə gördükləri-mizin təkrər və qeyri-orijinal olması ilə baрlı haqlı şübhələr yaranır. indi həqiqətən nə isə novator, innovativ və orijinal bir şeylə rastləşdıрımızə isə bizi yalnız hər hansı radikal texnoloji yenilik məcbur edə bilər. Bu halda, belə innovasiyalann yalnız texnoloji baxırndan inkişaf etmış və yeni texnologiyalar sahəsində mütəmadi sıçrayışların bəş verdiyi dünyanm inkişaf etmiş ölkələrində mümkün ola biləcəyini təxrnin etmək məntiqli olar. Məsələn, texnoloji baxımdan kifayət qədər "irəliləməmiş" Azərbaycanda isə bu, demək olar ki, mümkünsüzdür. Belədirmi? Və burada mən bütün məsuliyyətirnlə aşaрıdakılan bəyən etmək istəyirəm. Hörmətli M. Maklüenin "media - mə-lumatdır" fikrı müasirincəsənətə münasibətdə taməmilə yanlışdır. Görünür, bu, heç də qanu-nauyрun və mütləq olmayan kəlama kokündən, yenidən baxmaрm və təmaşaçı diqqətini media formadən ideyanın özünə yönəltrnəyin vaxtı çat-mışdır. Yəni söhbət ondan gedir ki, "media" və "məlurnat" anlamlann ayırmaq və diqqəti müəlli-fin energetik messecinə, onun biopsixi iştirəkının əbədi aurasına və kreativ strategiyasına yönəl-tmək lazımdır. Müəsir incəsənətin dərkində əsl Jnqilab da elə məhz buradən başlanacaqdır. Çünki məlum olur ki, ən əsas olan - birincisi, rəssərnın energetik rnüraciətini ifadə edən media dəşıyıcısı yox, onun daxili alərnindəki incə proseslər, həmin energetik mürəciətin özüdür; və ikincisi, bu müraciətin "aurası"nın taməşaçı şüurundə necə əks olunmasıdır- Başqə sozlə, söhbət sənətkarla tamaşaçı arasındə əsər (oxu: media} vasitəsilə enerji-informasiya mübadiləsindən gedir ki, bu zəman həmin qavrama prosesində əsər yalnız- və yalnız başlanрıc nöqtə, vasitəçi, kommunikəsiya-nın instrurnental vasitəsi qismində çıxış edır. Inanıram  ki, diqqətin mediadan məlurnata bu cür yönləndırilməsi incəsənət osərlərinin qavranıl-məsında əsaslı dönüş yarədacaqdır. Cünki dəimi olmayən texnologiyalər və texniki parametrlərlə şərtləndirilən bütün əmillər ərxa plana keçəcək, önə isə əbədi, amma həmişə yeni "fovqəl-aktual" keyfiyyətlər, duyрular, ıdeyalar, hislər, enerjilər çıxacəq. Məsələn, Məhəbbət, Ehtiras, Aрrı, Əzab, Qorxu, Ekstaz, Sevinc, Ilham... Axı, özünüz fikirləşin, insan Ilk dəfə aşiq olanda onun üçün nə fərqi var ki, ondan əvvəl bu hiss minilli-klər boyu milyonlarla insənə da nəsib olmuşdu?! Kimin dili dönər desin ki, məhəbbət orijınəl deyil və ya Ikinci dərəcəli hissdir?! Axı, bu həm də gülrnəli səslənir... Bunu digər hiss və duyрular haqqında da deyə bilərik.

 

Sərgidə gəzərkən diqqət yetirdim ki, maraqla bir işdən o biri işə keçən bir çox, istər peşəkar, Istər-sə də adi, təcrübəsiz təmaşaçılərın gözləri yanırdı. Aydın görünürdü ki, respublikəmızdə dəfələrlə incəsənətin müasir növlərinin sərgiləri keçirilsə də, konkret əsərin konkret məkanınə düşən tamaşaçı heç də "bu ərtıq nə vəxtsa olrnuşdur" qənəətinə gəlrnir. O, sədəcə, əsərlə ünsiyyət qurur, rəssam messecini dərk edir və bir tamaşa-çı kjmi, onun üçün bir şey önəmlidir: "buradə və indi',' yəni rədikal Başlənрıc rejimində baş verən dərketmənin canlı Təcrübəsinin təkrərsız məqa-mı. Bax, ən əsası da elə budur! Tarnəşaçı ılə əsər arasında, əsər vasitəsilə müəllifin özü ilə, onun energetikası və müraciəti ilə əlaqənin bilavasitə təcrübəsi- Qavramanm bu təcrübəsi sənət tarixin-də, ümumiyyətlə, bəşər tarixində bütün bunləra qədər olənlarla şərtlənmərnəlidir, çünki həmırnız üçün yalnız bir əbədi və mütləq Dəyər önəmlı və əhəmiyyətə malikdir - təkrarsız bir andə burada və indi yaşadıрımız öz təkrarolunmaz həyatımız. Bu və ya digər rəssamm konkret əsəri tamaşaçı qəlbində bir qıрılcım alışdırnıəрa və onun şəxsı təxəyyülünü oyatməрa qadirdirsə, qalan hər şeyin heç bir əhəmiyyəti yoxdur...

 

Beləliklə, yuxənda deyılənləri yekunlaşdırsaq, belə birqənəətə gələ bilərik ki, soylədiklərimin qəyəsi "Yarat" müasir incəsənət məkənı" tərə-findən təşkil edilmiş "Ön söz" sərgisinin iştirak-çısı olan rəssamın daxilı durumunu müəyyənləş-dirməkdir. Bu durum radikal Bəşlanрıcın ecəzkar rejirninə xas olan passionar sadəlovhlük və saflıqdır: "keçrnişdə" nə baş veribsə, onun artıq mənası yoxdur və hər şeyi yenidən başləməрa şans yaranır, lakin tam fərqli keyfıyyət və fərqli istiqamətdə. Gənc rəssamlar məhz bu bahar nə-fəsli, saf,' bəkirə və rnəsum durumda yaratmışlər. indisə, sərginin özü haqqındə.

 

Yuxartda qeyd etdiyimJz kirni, "Ön söz" sərgisi tikintisi yarımçıq qalmış çoxrnərtəbəli binanın iki ilk mərtəbəsində yerləşmişdir. Öz interyerini hər dəfə rəssəmın konkret layihəsinə uyрun dəyiş-məyə qadir qalereyası olmayan Azərbəycan üçün bu qərar yeni idi. Sərginin təşəbbüskarı Aıda Mahmudovanın sözlərinə görə, bu, hər btr rəs-samə qalereya rnəkənının əvvəlcədən müəyyən-ləşdirilmiş şəraiti ilə məhdudlaşmadən, təşkilatlanmamış məkanda öz dünyəsını qurmağa imkan verdi. axi düzgün, təmir edilmiş və tarnəmlanmış qəlereya zalları və muzeylər sərhədləri və formatı müəyyən edilməmiş və çoxvariantlı səciyyə daşıyan müasir incəsənət nümunələrinin sərgiyə qoyulməsı üçün çox zamən yarəmır. Yərımçıq yer isə öz məkənını sıfırdan rnodelləşdirməyə yaxşı imkan verir. Rəssamlar də elə məhz bundan yararlandılar. Üstəlik, belə bir gediş müəsir sə-nətdə artıq bir neçə onillik ərzində mövcud olan "uzaqlaşma" adlandınlan meylə müvafiqdir ki, bu zaman rəssamlar institusional çərçivələrdən xilas olrnəрə cəhd göstərərək, bəzən ürnumiy-yətlə incəsənətlə baрlı olmayan başqa məkan və ərazilərə istiqamətlənirlər.

 

Əsərlənn əksəriyyətinin ayrı-ayn, çox vəxt o birilərindən təcrid edllmiş zadarda təqdimatı faktı də ekspozisiyanın xeyrinə olmuşdur. Bu, birincisi, konkret rəssamların rnikro-fərdi sərgiləri hissini yaradırdı - axı, zəllarda nəinki videoinstəllya-siyalar, həm də kəmera, "divar" işləri də yerləş-dirilmişdi. Otaрa dəxil olarkən, seyrçi konkret rnüəllifin fərdi aləminə baş vurur, sanki onun şəxsi sərgisinə gəlmts olurdu. ikincisi, rəssamla-rm "daxili aləmlərinj" ayırrnəqla, təşkilatçılər rəs-samların ümumi fqrup halında yox!) sərgilərində əsərləri bir vəhid məkanda yerləşdirilən zamanı ekspozisiyada qaçılməz olan xəos və uyрunsuz-luqdan xilas olmuşdulsr. Bu haldə, hətta ruhən bir-birlərinə yaxın olan rəssamlann əsərləri "mübahi-sə edir',' bir-birtnə rnane olur - əxı, əsərləri sərgiyə çıxartlan rəssamlar şəxsi təcrübəsinə, xarakter, energetika, ternperarnent və təfəkkürünə görə fərqtidirlər. Elə ekspozisiyə rnəkanının yanmçıq, boş, səliqəsız, bilərəkdən rahatsız olınası da sərginin məqsədinə - hadisəyə eksperimental xarakter əşıləmaq və seyrçinı kreativ prosessuallı-рa, yəni yaradıcı prosesin hələ bitməməsi, parıltılı "əmtəə" qablarnasma qapılmaması, əksinə, indi və burada, canlı seyrçilərin gözü önündə canlı şəkildə intensiv yaranması durumunə qərq etrnək istəyinə müvafiq idi. Lakın fərdi müəllif məkanlannın təcrid edilmə-sinə baxmayaraq, "Ön söz" sərgisi tarn, bütöv görünürdü. Təşkilatçıları çox rahatsız edən bir problematik amili də nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, əsərləri təqdim olunan müəlliflər bütövlükdə Azərbaycan rəssamlarının gənc nəslinə əid olsalər da, "background" baxmından tamamilə fərqlənirdilər: artıq Venesiya Biennalesi iştirakçısı olmuş təcrübəli sənətkərlarla yanaşı, burada çox gənc, demək oiar ki, yeniyetmə rəssamlərın da əsərləri nümayjş etdirilirdi. Xoşbəxtlikdən, ek-spozisiya o qədər düşünülmüş, məntiqi, məkani baxımdan səlis alınmışdı ki, bütün əsərlər bir-birlərini tamərnlayır və "dəstəkləyirdi" seyrçilər isə, adətən böyük sərgilərdə olduрu kimi, heç də onları seyr etməkdən yorulmurdular.

 

Indi isə bəzi rəssəmların həmin sərgi üçün, deyərdirn kj, apərıcı, əlamətdar olan əsərlərinə diqqət yetirək. Onların təhlilinə keçməzdən əvvəl deməliyəm ki, ekspozisiyanın özəyjni artıq müasir incəsənətə dair Venesiya Biennalesi də daxil olrnaqlə, Önəmli beynəlxəlq forumlarda iştirak təcrübəsinə malik rəssəmlar təşkil edirdi: Orxan Hüseynov, Rəşaq Ələkbərov, Fəiq Əhməd, Əli Həsənov, Törəxanım Aрabəyova, Fərid Rəsulov və başqalan. "Ön söz" sərgisinin uрurunu və orijinallıрını onlann təcrübəsi və Böyük Britanıya və ABŞ-m nüfuzlu təhsil müəssisələrində təhsil almış, aktuəl art trendlərə çox gözəl bələd olan Aida Mahmudovanm kreativ enerjısi və təşktlat-çılıq qabiliyyəti şərtləndirmişdi. Indi isə bilavasitə əsərlərə keçək. Öncədən haşiyəyə çıxım ki, bütün əsərləri yox, yalnız, fikrimcə, elə sərgi ek-spozisiyasının özünün də əsasını təşkil edən ən əlarnətdar və proqram xarakterli olanlan nəzər-dən keçirəcəyəm.

 

SərginJn ən təsirli əsərlərindən biri Rəşəd Ələkbərovun "Butulkalərdan portret" Jnstallyasiyasıdır. Bu əsərdə Rəşad əsas elementinin sanki lüzurn-suz, həttə zibilə bənzəyən əşyalann yaratdıрı kölgələr olan əsərlər ənənəsini (seriyəsını) dəvam etdirir. Belə ki, burada də divarda gənc kişinin kölgələrdən "toxunmuş" kifayət qədər fIqurativ təsvirini seyr edirik. Lakin divara kölgə salan predmetlərə nəzər salsaq, tavandan müxtəlif hündürlükdən asılmış adi və gorkərnsiz pləstik butulkəlar görərik. Müəyyən mənalərı ehtiva etsə də, Ələkbərovun bu əsəri Şərq kölgələr teatrına və hətta - bu ərtfq mənim şəxsi əssosiasiyamdır - uzaq uşaqlıq dövrünə, babəlarımız, atalaramız, əmilərimız ... əlləri və onların saldıрf kölgələrin köməyi itə divarda əcaib heyvanlann müxtəlif fiqurlannı göstərərək, bəzən uşaq ruhumuzu vəc-də gətirən əsl teətr səhnələri yaratdıqları çaрlara apərıb çıxarır...

 

Konseptual düşüncəli Azəbaycan rəssamlann-dan biri də Orxan Hüseynovdur. Bu sərgidə o, ictiməiyyətin mühakiməsinə "Mühəribə" video-installyasiyasmı və üzvi şüşədən düzəldilmiş "Məşhur həyət iti" obyektini təqdim etrnişdir. "Müharibə" videosu xüsusilə aktualdır. Rəssam adi dinc şəhəri çəkib... Hətta bizirn doрma Bakı kimi. Lakin o, filmi Lars fon Triyerin Öz dəsti-xəttilə yəratdıрı qalmaqallı "Ehkamlar" filmi ruhunda - sapınan, titrəyən, silkələnən karnerə ilə çəkınişdir... bura atəş və pərtlayışlardan ibarət səs tərtibatmı da əlavə edin... Nəticədə, sanki haradasə Liviya və ya irakda baş verən əsl küçə döyüşü şəhıdinin həvəskar çəkilişinə baxdıрımız qənaətinə gəlirık. Qızрın doyüş illüziyası yəradan bənzərsiz sadə və inandıncı audio-vizual üsul çox təsirlidjr. Həm də təbii və aktualdır - axı, dünya KIV-lərinin xəbərləri dünyanın müxtəlif nöqtə-lərində küçə döyüşləri və iрtişaşlar baş verən yerlərdən hazırlanan videoreportəjlarla doludur.

 

Aida Mahmudova (sərginin təşkilatçısı və "YA-RAT" müasir incəsənət məkənı"nm rəhbəri) çox özəl, üç hissəli interaktiv "Mən Özüm üçün',' "Mən özgələr üçün" və "Özgələr rnənirn üçün" installyasiyasını təqdim etmişdir. Məsətə burasırv dadır ki, bu installyasiyə xanım rəssamın, əsər-dən göründüyü kimi, ehtiyətla nəzarət etməyə cəhd göstərdiyi daxili dünyasmı əks etdirir. Belə ki, geniş kompozisıyanın birinci hissəsi - "Mən Özüm üçün" -vizual olaraq açılmış və tamaşəçı üçün əydın başa düşüiən üçbucaq damlı, divarlan və döşəməsi Aida xanım tərəfindən bəzədilmiş daxili kub şəkilli məkan, demək olar ki, otaqdır.

 

Rəmzi optikadə bu, müşahidə üçün açıq olən, ləkin xaricdən toxunmaqla duyulma izni olmayan aləm-xanırn-rəssamın özəl dünyəlarını yəratdıрı və yalrıız özü şəxsi "vizual romanının" qəhrəməm olduğu məkandır. Biz isə, bir tamaşaçı oləraq, bu parlaq və məhrəmanə kainatı onunla yalnız xəyalən ünsiyyət quraraq, kənardan müşahidə edə və izləyə bilərik.

 

Ikinci hissə - "Özgələr mənim üçün" - ən sirli və qapalı hissədir. Faktiki, bu, elə həmin otaqdır, əmma hər tərəfdən baрlı. Ora - daxili rnəkana giriş yoxdur. Installyəsiyanın bu hissəsi rəssamın daxili aləmindəkj ən müqəddəs hesab olunən məkanın rəmzidir, Ora hamı üçün, bəlkə hətta ən əziz adarnlar üçün də qapalıdır. Axı, hər birimizin qəlbində müstəsna olaraq bızə və başqa heç kimə məxsus olməyan intim zonə olmalıdır... Ləkin bııradə bir maraqlı məqama diqqət yetir-məyınizi rica edirəm. Qaranlıq otaqda yerləşən bu qəpalı məkanın Özü daxildən ... işıq saçır.

 

Nəhayot, installyasiyanın üçüncü hissəsi - "Mən özgələr üçün'.' Bu, rəssarnın daxili aləminin öz yarədıcı 'varlıрını sübutə yetirmək istəyənlərin həmısının dəvətli olduрu özünəməxsus əçıq "qo-naq otaрıdır'.' Eyni zarnənda, bura ətrafdakıların müəllif barədə fikirlərinin cəmləndiyj yerdir. Vizual oləraq, bu hissə instəllyasJyanın birinci hissəsini təkrarlayır - tamaşaçı tərəfə açılmış kubşəkilli məkan. Fərq yalnız ondadır ki, bu məkanın divar-ları iştirak etmək və prosesə qoşulmaq istəyi olan hər bir kəsin kollektiv yaradıcılıрı üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunun üçün Aida xanım quraşdırdıрı rnəkanda müxtəlif rəssəm ləvazimatları yerləşdir-mişdir: fırçalar, boyalər... - necə deyərlər, alətləri  cürətlə götür və özünü rəssəm hiss et (istər-istəməz, əfsanəvi Yozef Boysu və onun zərbi-məsələ çevrilmiş məşhur şüarı yada düşür- "hər bir Insən -rəssamdır").

 

Faiq Əhrnəd həl-hazırda ənənəvi Azərbaycan xal-çasını tədqiq edir. Lakin o, bunu yaradıcı şəkildə, xalçamn ənənəvi strukturunu dəрıdaraq, kano-nik kompozisiyanın buxovlərından azəd edilmiş elementləri sərbəst qəydada və məkani yerləşdi-rərək edir. Axı xalçə rnəkanidən dəha çox, zamant strukturdur. 0 eiə əvvəldən təkcə dekorativ əşya kirni deyil, həm də simvol və işarələrin əsrarəngiz əlaqələnməsi arxasında gizlənmiş Müraciətin daşıyıcısı olan zərif-vizual Məktub kimi nəzərdə tutulmuşdu. Bu məktubun oxunuşu isə müvəq-qəti xərakter daşıyır. Beləliklə, xalçanın ənənəvi ikiölçülü səthindən işərə-simvolları ayıran Faiq, öz əsərinə məkan meyarını dəxil etdi ki, bu da artıq ənənəvi xalça yaradıcılıрı ilə eyniləşdırilə bilməz. Faktiki, eksperiment aparan müəllif Azərbaycan təsviri ənənəsinin ən müqəddəs elernentinə qəsd edir. Lakin "müəsir divanə" kimi, rəs-sam üçün hər şey iznlidir. Nəticədə, əsl aktual ınstallyəsiya alınır - xalça dılı müasir incəsənətin universal və transmilti dilinə çevirilir və bizim çoxəsrlik Azərbaycan xalçaçılıq sənəti ənənəmiz planetin digər səkinləri üçün də anlaşıqlı olur.

 

Leyla Əliyevanın ekpozisiya zalı bütün digər müəllif' meydançalarından bir qədər fərqlənirdi. Çox güman ki, bu zalın universəllıрı ondan ibarət idi ki, Leyla xanımın əsərləri vizual incəsənətlə poeziyanın kəsişməsində işlənrnişdi. Əslində, bu, sırf konseptual yanaşmadır. Incənət tarixinə həm poetik performanslar, həm də poetik installyasiyalər məlumdur. Bu əsərdə müəllif təmaşaçılənn mühakiməsinə güzgülər üzərində yəzılmış şeyirlər installyasiyasını təqdim etrnişdi. Qeyd edək ki, L. Əiiyeva lap uşaqlıq çəрlarından şeyir yazır. Maksimal dərəcədə əçıq, səmimi və öz çılpaqlıрı ilə hətta müəyyən qədər drəmətik olan həmin şeyirlər müəllif ekspozisiyasmın özəyi